Εισαγωγή
Τα ζητήματα που αφορούν την εισαγωγή και
αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνιών στην εκπαίδευση, έχουν
αποτελέσει αντικείμενο έντονων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων την τελευταία
δεκαετία. Παρόλο που η κοινωνία δείχνει να πιέζει προς την άμεση ένταξή τους
και η πολιτεία δείχνει να έχει την βούληση να το κάνει, οι εκπαιδευτικοί είτε
δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις ή διστάζουν να αποδεχθούν μια τέτοια
καινοτομία.
Ιστορικά εξεταζόμενες οι τεχνολογικές
καινοτομίες έχουν επιφέρει σημαντικές κοινωνικές αλλαγές. Με τον όρο “τεχνολογικές
καινοτομίες” αναφερόμαστε στα πολιτισμικά εργαλεία κάθε εποχής, με τη χρήση
των οποίων ο άνθρωπος επέκτεινε τις δυνατότητες παρέμβασής του στο φυσικό του περιβάλλον.
Τέτοια εργαλεία μπορούν να θεωρηθούν ο τροχός, το αλφάβητο, ο γραπτός λόγος
κλπ. Τα εργαλεία αυτά είναι γεγονός ότι, πέρα από τις πρακτικές δυνατότητες
ανάπτυξης που προσφέρουν, επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον
κόσμο και συνεπώς επιτελούν ένα μετασχηματιστικό ρόλο στις νοητικές δομές του
ανθρώπινου νου. Ο Postman συνοψίζοντας τις αλλαγές
που επιφέρουν τα πολιτισμικά εργαλεία στον άνθρωπο αναφέρει επιγραμματικά:
«Οι νέες τεχνολογίες μεταβάλλουν τη
δομή των ενδιαφερόντων μας, τα πράγματα για το οποία σκεπτόμαστε, το χαρακτήρα
των συμβόλων μας και κατά συνέπεια
τη φύση της κοινότητας μέσα στην οποία δρούμε, την αρένα μέσα στην οποία η σκέψη μας αναπτύσσεται.» (Postman, 1992)
Αναλογιστείτε τις αλλαγές που επέφερε η
ανάπτυξη της τυπογραφίας στις γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπινου νου και κατά
συνέπεια στη διαμόρφωση της ανθρώπινης νόησης. Τις αλλαγές που επέφερε το
ραδιόφωνο, η τηλεόραση ή ακόμη η γραφίδα και το κοινό χαρτί. Οι τεχνολογικές
καινοτομίες δεν είναι απλά εξωτερικά βοηθήματα, επιφέρουν εσωτερικούς
μετασχηματισμούς της συνείδησης.
Επιχειρήματα κατά των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία
Ο αρχικός ενθουσιασμός που δημιουργήθηκε
από τις θεωρήσεις του Skinner αρχικά και του Papert αργότερα έδωσε τη θέση του
στον έντονο σκεπτικισμό. Αυτό που προσδοκούσε η κοινωνία ήταν ότι οι μαθητές θα
μάθαιναν περισσότερα και πιο αποτελεσματικά μέσα από τη χρήση των Η/Υ και των
νέων τεχνολογιών. Οι επιδόσεις στα τεστ γνωστικού ελέγχου θα βελτιώνονταν. Οι
νέες τεχνολογίες θα έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στην προετοιμασία των μαθητών για
καλύτερη, αποδοτικότερη και πιο δημιουργική ένταξη στη νέα παγκοσμιοποιημένη
κοινωνία της πολυπλοκότητας. Παρά τον αρχικό οπτιμισμό μια σειρά από
ερευνητικές εργασίες δε φαίνεται να υποστηρίζουν τις αισιόδοξες προβλέψεις. Οι
επιδόσεις στα test δεν έδειχναν βελτιωμένες
επιδόσεις (Clark, 1983, 1994) ή η βελτίωση δε δικαιολογούσε το θόρυβο και τον ενθουσιασμό που είχε προηγηθεί.
Άλλες φωνές αρθρώνουν την αντίθεσή τους
στην εισαγωγή μιας καινοτομίας, η οποία απαιτεί τεράστια κονδύλια για τον
εξοπλισμό των σχολείων, στερώντας κατ’ ουσία τις σχολικές μονάδες με άλλες
υποδομές, οι οποίες κατά τη γνώμη πολλών είναι πιο σημαντικές, απτές και
κοινωνικά δίκαιες. Επιπλέον, οι δραστηριότητες που προωθούνται μέσω των νέων
τεχνολογιών, όσο ελκυστικές κι αν δείχνουν δεν είναι παρά απλές αναπαραστάσεις
της εμπειρίας, χωρίς ιδιαίτερες δυνατότητες εκμετάλλευσης των ανώτερων
γνωστικών λειτουργιών του ανθρώπινου νου. Ακόμα-ακόμα, υπάρχουν φωνές που
δυσανασχετούν, τονίζοντας ότι υπάρχει κίνδυνος εξασθένισης δεξιοτήτων που
αναπτύσσονται με τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας της μάθησης, όπως π.χ. η
δεξιότητα υπολογισμού μαθηματικών πράξεων ή οδηγούν τους μαθητές στην απομόνωση
και του στερούν τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με τους άλλους και να
συν-οικοδομήσει το άμεσο κοινωνικό του γίγνεσθαι.
Ο τρόπος με τον οποίο οι νέες τεχνολογίες
ενσωματώθηκαν στην τάξη, δεν επέφερε καμία αλλαγή στην οικολογία της τάξης,
μιμούταν απλά το παραδοσιακό διδακτικό-μαθησιακό πλαίσιο εισάγοντας απλά
κάποιες τεχνολογικές πρακτικές, οι οποίες απλά παραπλανούσαν μαθητές και
εκπαιδευτικούς με τις εντυπωσιακές τους παρουσιάσεις και τα εκπληκτικές
μεθόδους αναπαράστασης της εμπειρίας. Το εκπαιδευτικό ραδιόφωνο αρχικά, η
εκπαιδευτική τηλεόραση αλλά και η πλειονότητα των υπερμεσικών εφαρμογών λίγα
είχαν να προσφέρουν στην ανάπτυξη των ανώτερων γνωστικών λειτουργιών του
ανθρώπινου νου και πολύ λίγο συνεισέφεραν στην δημιουργία πολιτών ικανών να
ενταχθούν στη μεταβιομηχανική εποχή της πολυπλοκότητας.
Επιχειρήματα υπέρ των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία
Από την άλλη μια άλλη μερίδα επιστημόνων
από το χώρο της εκπαίδευσης διατείνεται ότι η απόρριψη των νέων τεχνολογιών ως
εκπαιδευτική καινοτομία στερεί τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες
τεχνολογίες στην δόμηση ενός νέου τρόπου σκέψης. Ο άνθρωπος σήμερα,
ισχυρίζονται, κατακλύζεται κυριολεκτικά από πληροφορίες. Ο τρόπος με τον
οποίo ο εκπαιδευτικός αρθρώνει τα δικά του προσωπικά
οράματα, σχετικά με τις επιλογές της εκπαίδευσης στην σημερινή μετανεωτερική
εποχή, η σχέση του με τα εργαλεία της νέας τεχνολογίας και οι προδιαθέσεις του
απέναντι στον ρόλο που αυτά μπορούν να έχουν, θα καθορίσει και τον ρόλο του
μέσα στην νέα πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που ίσως δεν θα είχε ποτέ
φανταστεί (Conlon, 2000). Εάν το σχολείο
παραμείνει καθηλωμένο στην πρακτική του βιβλίου, του τετραδίου και του
μολυβιού, πολύ γρήγορα θα βρεθεί αποκομμένο από την σύγχρονη παγκόσμια
κοινωνική πραγματικότητα.
Η πρόσβαση στην πληροφορία είναι σήμερα
πιο εύκολη από ποτέ και ο τρόπος με τον οποίο αυτή διοχετεύεται είναι
καθοριστικός. Οι μαθητές σήμερα βομβαρδίζονται καθημερινά από μηνύματα, τα
οποία προσφέρονται με εντυπωσιακό τρόπο μέσα από πολύχρωμες, τεχνολογικές,
πολυμεσικές εφαρμογές, με πρωταγωνιστές υπερπλανητικούς ήρωες, επενδυμένους με
μεγαμπάιτ ήχων, τα οποία αλλοιώνουν τις ατομικές τους επιλογές προς όφελος του
καταναλωτισμού και της παγκόσμιας οικονομίας (Conlon, 2000). Είναι δηλαδή βυθισμένοι σε μια
“πολυμεσική καταιγίδα δεδομένων” και οι εμπειρίες τους προέρχονται ως επί το
πλείστον από τέτοιες πολυμεσικές πηγές (Crawford, 1999). Οι τρόποι λήψης και αξιολόγησης των δεδομένων διαμορφώνουν, ως ένα
βαθμό, τις αξίες και στάσεις και επηρεάζουν τον τρόπο οικοδόμησης της
αυτοεικόνας τους.
Το σχολείο, από την άλλη, εάν εμμένει
προσκολλημένο σε έναν άχρωμο, βαρετό, μονοδιάστατο κόσμο, προσπαθώντας να
αντιμετωπίσει αυτήν την πολυμεσική καταιγίδα με μεθόδους που δεν συναρπάζουν
τους μαθητές, κινδυνεύει να βρεθεί στο περιθώριο και να χάσει την δυνατότητα
που έχει στην διαμόρφωση χειραφετημένων πολιτών. Πολιτών με επαρκή κρίση και
αυτοεκτίμηση, οι οποίοι θα είναι ικανοί να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους. Εάν
λοιπόν θέλουμε να ασκήσουμε επιρροή στη νέα γενιά θα πρέπει να
εκσυγχρονιστούμε και να υιοθετήσουμε μερικές από τις πρακτικές που φαίνεται να
αποδίδουν στον αστραφτερό κόσμο των πολυμέσων (Murphy & Bennet , 2004).
Εφαρμογές διερευνητικής μάθησης όπως τα webquests (http://www.eduportal.gr), εφαρμογές απεικόνισης
νοητικών χαρτών (c-map, inspiration, kidspiration), ολοκληρωμένες διαδικτυακές προτάσεις
επίλυσης προβλημάτων (wise project, scorm packages) αποτελούν παραδείγματα
όπου οι νέες τεχνολογίες αποτελούν όχημα για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας,
της κριτικής σκέψης και της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης.
Ο μαθητής δεν είναι υποχρεωμένος να
ακολουθήσει μια σειριακή διαδρομή, από την εξερεύνηση των πηγών μέχρι την
εκπλήρωση επιμέρους διδακτικών-μαθησιακών δραστηριοτήτων. Έχοντας τη δυνατότητα
να περιδιαβεί και να εξιχνιάσει το πλήθος των πηγών με τη δική του προσωπική
ματιά, αποκτά τον έλεγχο της μαθησιακής του πορείας και αναλαμβάνει την ευθύνη
της περάτωσης καθώς και της αξιολόγησης των διδακτικών του επιλογών. Αποκτά
έναν ενεργό ρόλο στη λήψη αποφάσεων, που έχει σχέση με την επιλογή των πόρων,
τη σειρά που θα εξετασθούν και τη σχέση που θα διαμορφώσουν στο νοητικό του
πλαίσιο. Επιτρέποντας στο μαθητή να επιλέξει εναλλακτικά μονοπάτια, μέσα από
τις συνδέσεις και τους κόμβους μιας υπερμεσικής εφαρμογής, ο μαθητής έχει την
ευκαιρία να οδηγηθεί από τις πρότερες εμπειρίες του, λαμβάνοντας υπόψη τις
ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του (Hazzan, 2004). οργανώνει,
αξιολογεί και χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες, παίζει σημαντικό ρόλο στην
δόμηση της.
Το ερώτημα πλέον δεν είναι εάν οι Τ.Π.Ε.
θα πρέπει να ενταχθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά το πώς θα ενταχθούν,
κάτω από ποιες προϋποθέσεις και ποιες αλλαγές σε επίπεδο οικολογίας της τάξης,
διδακτικών πρακτικών και εκπαιδευτικής πολιτικής θα πρέπει να συντελεστούν.
