ΒΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Ο θεσμός των διαμεσολαβητών συνομιλήκων

Στο σχολείο έπειτα από πρωτοβουλία της σχολικής μας συμβούλου, κα Σοφίας Χατζηνικολάου, θα εφαρμοστεί το πρόγραμμα της "Σχολικής Διαμεσολάβησης Συνομηλίκων" για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και την ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ των μαθητών με την ενεργή συμμετοχή των ίδιων των μαθητών κατά τη διαδικασία αυτή.

Η σχολική σύμβουλος, ήδη παρουσίασε το πρόγραμμα στους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων (Ε' - ΣΤ') του σχολείου μας οι οποίοι καλούνται να αναλάβουν το ρόλο των σχολικών διαμεσολαβητών - ειρηνοποιών στη σχολική μας καθημερινότητα.

Τι είναι σχολική βία

   Είναι η εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία ή επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή βούλησης, την κυριαρχία και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου από ένα πιο δυνατό άτομο ή ομάδα ατόμων σε ένα λιγότερο δυνατό άτομο, εντός και εκτός σχολείου.

Η σχολική βία δεν είναι μόνο ως πρόβλημα της εκπαίδευσης, αλλά της ψυχικής υγείας και της κοινωνίας συνολικότερα, αφού επηρεάζει μακροχρόνια την εγκληματικότητα και τη βία.

ία Μπορούν και τα παιδιά να χειριστούν καταστάσεις σύγκρουσης;

    

    Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εκπαιδευτικοί αλλά και τα παιδιά δεν γνωρίζουν, αφού δεν έχουν εκπαιδευτεί στη διαχείριση καταστάσεων σύγκρουσης, με αποτέλεσμα να εκφράζουν συχνά ακατάλληλες αντιδράσεις προς τους μαθητές, όπως:

επιθετικές αντιδράσεις, αυστηρές και μη ρεαλιστικές προσδοκίες, αρνητική διάθεση, προκατειλημμένες συμπεριφορές προς τους ταραξίες. Όλα αυτά έχουν συχνά ως αποτέλεσμα οι συγκρούσεις είτε να μην επιλύονται, είτε να επιλύονται με ακατάλληλους τρόπους.

Μορφές σχολικής βίαςία 

Σωματική βία: σπρωξίματα, ξυλοδαρμοί, χειρονομίες κλπ
Λεκτική βία: βρισιές, φραστικές επιθέσεις, παρατσούκλια, κακόβουλα πειράγματα και φάρσες, ρατσιστικά σχόλια για την εξωτερική εμφάνιση κτλ
Ψυχολογική/συνασθηματική βία: αποκλεισμός από παρέες και ομάδες ομηλίκων, απειλές και εκβιασμοί, πίεση  κτλ 

Χαρακτηριστικά θύτη/εκφοβιστή

• Άτομα με φυσικές και σωματικές δυνάμεις

• Επιθετικοί 

• Εκφράζουν γενικευμένη οργή

• Επιρρεπείς σε παραβάσεις κανόνων και αντικοινωνικές συμπεριφορές

• Ενεργητικά και υπερδραστήρια άτομα

• Αυθόρμητοι και παρορμητικοί

• Έχουν μειωμένους ηθικούς ενδοιασμούς, ενοχές ή τύψεις για τις ενέργειές τους ή οίκτο για το θύμα

• Έχουν χαμηλή ενσυναίσθηση και χαμηλό βαθμό αισθήματος αλληλεγγύης

• Έχουν χαμηλό βαθμό συνεργασίας και προθυμίας να βοηθήσουν

• Δείχνουν σιγουριά για τον εαυτό τους και θέλουν να κυριαρχούν

• Εξωστρεφείς και κοινωνικά ενεργοί με αυτοπεποίθηση

• Ετοιμόλογοι,ικανοί να ξεφύγουν από δύσκολες καταστάσεις,βρίσκουν εύκολα δικαιολογίες

• Έχουν υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχία

Χαρακτηριστικά θύματος

• Ευαίσθητα, ήσυχα και συνεσταλμένα άτομα

• Σωματικά και φυσικά πιο αδύναμοι

• Συχνά παρουσιάζουν κάποια πνευματική μειονεξία

• Εσωστρεφείς και συχνά μοναχικοί

• Στην κλίμακα νεύρωσης και εσωστρέφειας παρουσιάζουν υψηλό βαθμό

• Αγχώδεις και ανασφαλείς στις κοινωνικές τους επαφές

• Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση

• Χαρακτηρίζονται από επιθετικότητα

• Υπερασπίζονται τον εαυτό τους δύσκολα ή αδύναμα

• Διαχειρίζονται δύσκολα τις επιθετικές αντιδράσεις

• Είναι λιγότερο δημοφιλή άτομα, έχουν λίγους φίλους, μπορεί να κάθονται μόνοι τους στα διαλείμματα ή να επιζητούν να βρίσκονται κοντά στους δασκάλους

• Άρνηση για το σχολείο (δικαιολογίες ότι αισθάνονται αδιαθεσία κα)

• Παρουσιάζουν ψυχοσωματικές ενδείξεις, όπως τραυλισμό, άρνηση σίτισης, εφιάλτες, κλάμα κλπ

• Γίνονται ενίοτε επιθετικοί και εκφοβίζουν άλλα παιδιά πιο αδύναμα 

Συνέπειες σχολικής βίας 

Άμεσες συνέπειες:

• Σωματική και ψυχολογική εξάντληση

• Μείωση της αυτοεκτίμησης, εσωστρέφεια, (κοινωνικό) άγχος, ανασφάλεια, δυσλειτουργικότητα

• Συναισθηματική απόσυρση, απομόνωση, μοναχικότητα

• Χαμηλός αυτοσεβασμός και αυταξία, αυτολύπηση, κατάθλιψη

• Φοβίες (πχ σχολική φοβία)

• Σχολική άρνηση, αποφυγή χώρων, μη ελεύθερη διακίνηση στο σχολικό χώρο, απουσίες

• Σχολική αποτυχία,μαθησιακές δυσκολίες, μείωση σχολικής επίδοσης, δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής

• Ψυχοσωματικά προβλήματα και δυσφορία (πχ διαταραχές ύπνου, διατροφής, πονοκέφαλοι κλπ)

• Θυμός, ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς

• Φαινόμενο "ντόμινο" (το παιδί- θύμα εκφοβίζει με τη σειρά του άλλα πιο αδύναμα παιδιά)

• Περιπτώσεις εφήβων : αυτοκτονίες (στο εξωτερικό)

Μακροχρόνιες συνέπειες

• Επιθετικοί, παρορμητικοί

• Ατημέλητος τρόπος ζωής

• Αντικοινωνική ή εγκληματική συμπεριφορά ως ενήλικες ( πχ γκράφιτι, κλοπές)

• Προβλήματα με την αστυνομία

Παράγοντες που προκαλούν αντικοινωνικές συμπεριφορές

Ατομικά χαρακτηριστικά: Γενετική προδιάθεση (γνωστικές ικανότητες, επιθετική και παρορμητική φύση)
Οικογενειακό υπόβαθρο: Πρότυπα, αξίες, αδιαφορία, παραμέληση, κακοποίηση, έλλειψη καθοδήγησης
Κοινωνικές επιρροές: Τρόποι προβολής της βίας από τα ΜΜΕ, κρίση αξιών στην κοινωνία,σχολικό κλίμα (πχ πίεση και άγχος σχολικής απόδοσης, ανία στην τάξη, ανταγωνιστικό κλίμα, αστηρά και άδικα συστήματα πειθαρχίας),έλλειψη συνεργασίας γονέων - σχολείου 

Μια καινοτόμα πρόταση για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας
«Διαμεσολάβηση συνομηλίκων ή σχολική διαμεσολάβηση»

  

Η διαμεσολάβηση συνομηλίκων (peer mediation) ή σχολική διαμεσολάβηση (school - based mediation) ορίζεται ως η διαδικασία ειρηνικής επίλυσης μιας σύγκρουσης, στο πλαίσιο της σχολικής ζωής, μεταξύ δύο ή περισσότερων διαφωνούντων μαθητών με τη βοήθεια ενός τρίτου και ουδέτερου μαθητή - διαμεσολαβητή, μέσα από μια δομημένη διαδικασία στρατηγικών αντι-βίας με σαφή όρια, ενεργητική συμμετοχή και άμεση επικοινωνία των μερών, με σκοπό μια εποικοδομητική επίλυση της διαφωνίας. Πρόκειται για μια εναλλακτική πρακτική που αντικαθιστά το πειθαρχικό σύστημα τιμωρίας.

  Η εκπαίδευση στη διαμεσολάβηση συνομηλίκων αφορά την εκπαίδευση μαθητών - διαμεσολαβητών στη διαχείριση των συγκρούσεων στη σχολική κοινότητα χρησιμοποιώντας δεξιότητες επικοινωνίας και συμπεριφοράς εντός ενός πλαισίου όπου υπάρχει ισότητα και σεβασμός όλων των διαφορετικών απόψεων, με σκοπό  να βρεθεί μια κοινή αποδεκτή λύση από τους διαφωνούντες.

Στόχοι της σχολικής διαμεσολάβησης 

Αφορούν:

• τη μείωση των βίαιων και αντικοινωνικών συμπεριφορών στο σχολείο και την αποφυγή διάλυσης των φιλικών σχέσεων

• τη μείωση των πειθαρχικών προβλημάτων

• την "απελευθέρωση" των εκπαιδευτικών από το ρόλο της "αστυνόμευσης" των μαθητών, ώστε με τη σειρά τους να επικεντρώνονται στη βασική παιδαγωγική τους λειτουργία

• τη δημιουργία ενός κλίματος και πλαισίου συνεργασίας για τους μαθητές στο οποίο αυτόνομα, δημιουργικά και εποικοδομητικά επιλύουν τις διαφορές τους

• την ενδυνάμωση της ατομικότητας και της ισότητας

• την εύρεση δίκαιων και αποδεκτών συμφωνιών και λύσεων στις διαφωνίες

• την ανάπτυξη μιας στρατηγικής ώστε να διαχειρίζονται με αυτόν τον τρόπο και μελλοντικά τους προβλήματα

• τη βελτίωση της ποιότητας της σχολικής καθημερινότητας των μαθητών

Παρουσίαση του ρόλου της διαμεσολάβησης, της διαδικασίας και των αρχών της

  

Σκοπός είναι οι συμμετέχοντες να κατανοήσουν το πλαίσιο, το ρόλο και τα όρια των διαμεσολαβητών. Παρουσιάζονται οι αρχές και οι κανόνες διαμεσολάβησης: εθελοντισμός, ειλικρίνεια, προθυμία,ευγένεια, σεβασμός, εμπιστευτικότητα, εχεμύθεια, υπευθυνότητα, ισότητα, ουδετερότητα.

Επιλογή διαμεσολαβητή

  Πραγματοποιείται σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν: καλές επικοινωνιακές δεξιότητες, υπευθυνότητα, δέσμευση, σεβασμό, ικανότητα εχεμύθειας, ενθουσιασμό για το πρόγραμμα, στοιχεία αλτρουισμού κα. 

  Η επιλογή μπορεί να γίνεται από τους μαθητές μέσω ψηφοφορίας ή από τους εκπαιδευτικούς.

Τρεις είναι οι βασικοί τρόποι επιλογής των διαμεσολαβητών:

α) αυτο-πρόταση, δηλαδή εθελοντική προσφορά του μαθητή, β) επιλογή από τους συνομηλίκους, δηλαδή ψηφοφορία για την ανάδειξη των διαμεσολαβητών και γ) επιλογή από τους εκπαιδευτικούς των μαθητών που θεωρούν ότι πληρούν τα κριτήρια. Η διαδικασία επιλογής μπορεί να συνδυάζει δύο ή όλους τους τρόπους.

  

 Σημαντική είναι η συνεργασία από τους γονείς και η αποδοχή τους στη συμμετοχή του παιδιού τους στο πρόγραμμα.

Βασικές αρχές της σχολικής διαμεσολάβησης 

Εθελοντισμός: οι διαμεσολαβητές στο σχολείο εφαρμόζουν τη διαμεσολάβηση εθελοντικά και πρόθυμα
Εμπιστευτικότητα και εχεμύθεια: η διαδικασία της διαμεσολάβησης γίνεται πάντοτε σε πλαίσιο εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας. Ο διαμεσολαβητής ποτέ δεν συζητά τα περιστατικά με τρίτους και τονίζει από την αρχή της διαδικασίας ότι δεσμεύεται σε αυτές τις αρχές
Σεβασμός: αφορά το σεβασμό που ο διαμεσολαβητής δείχνει προς τους διαφωνούντες, αλλά και το σεβασμό των διαφωνούντων προς το διαμεσολαβητή. 

Δεξιότητες του διαμεσολαβητή

Ενεργητική ακρόαση: "καλός ακροατής", είναι η δεξιότητα του διαμεσολαβητή να ακούει τους διαφωνούντες προσπαθώντας να τους κατανοήσει από τα λεγόμενά τους και τη συμπεριφορά τους
Ενσυναίσθηση: ορίζεται η ικανότητα του διαμεσολαβητή να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα, τις εμπειρίες και τη συμπεριφορά των διαφωνούντων. Δεν κοροϊδεύει τους διαφωνούντες και το πρόβλημά τους.
Ευκρίνεια και σαφήνεια: είναι η ικανότητα του διαμεσολαβητή να είναι σαφής στα λεγόμενά του και τη συμπεριφορά του.

Η διαδικασία της διαμεσολάβησης

  Όταν προκύψει επεισόδιο σύγκρουσης μεταξύ συμμαθητών, ο διαμεσολαβητής προσπαθεί πρωταρχικά να επιφέρει την ψυχραιμία και να αποκλιμακώσει την ένταση. 

Γίνονται οι ακόλουθες ενέργειες: 

α) ο διαμεσολαβητής υπενθυμίζει το ρόλο του στους συμμετέχοντες, εξασφαλίζει τη δέσμευσή του για εμπιστευτικότητα και πως θα πουν την αλήθεια

β) οι δυο πλευρές συστήνονται, λένε την ιστορία τους και εκφράζουν τα συναισθήματά τους σχετικά με την κατάσταση

γ) λένε ο καθένας την ιστορία του άλλου

δ) ο διαμεσολαβητής κάνει περίληψη των ιστοριών με τρόπο που να δείχνει ότι έχει καταλάβει την κατάσταση και τα γεγονότα. Οι δυο πλευρές επαληθεύουν.

ε) ο διαμεσολαβητής θέτει τέσσερα βασικά ερωτήματα τα οποία πρέπει να απαντηθούν ώστε οι διαφωνούντες να καταλήξουν σε συμφωνία: " ποιο είναι το πρόβλημα", " πώς νιώθεις γι'αυτό", "τι θα ήθελες να γίνει", "τι μπορεί πραγματικά να γίνει"

στ) με τη βοήθεια του διαμεσολαβητή οι δυο πλευρές επικεντρώνουν στα κοινά σημεία, στη βάση των οποίων μπορούν να διαπραγματευθούν

ζ) ο διαμεσολαβητής ρωτά αν οι δυο πλευρές έχουν να προτείνουν κάποιες λύσεις στη διαφωνία τους, κοινά αποδεκτές. Οι συμμετέχοντες αξιολογούν τα θετικά και τα αρνητικά των προτεινόμενων λύσεων και επιλέγουν αυτή που εξυπηρετεί στο μέγιστο βαθμό και τις δυο πλευρές. Ο διαμεσολαβητής δεν πιέζει να επιλέξουν κάποια συγκεκριμένη λύση ούτε παίρνει αποφάσεις για εκείνους

η) μαζί με τη λύση επιλέγονται και μια καλή εναλλακτική της με σκοπό να καταλάβουν οι διαφωνούντες ότι στις διαφωνίες δεν υπάρχουν μονόδρομοι.

θ) ο διαμεσολαβητής επαναλαμβάνει τη συμφωνία προκειμένου να επαληθευτεί και από τις δυο πλευρές και εξασφαλίζει πως όλοι μίλησαν χωρίς να φοβούνται

ι) οι συμμετέχοντες συμφωνούν γραπτά στη λύση που αποφασίζουν και δεσμεύονται στη διατήρησή της. Επιπλέον, συμφωνούν σε μια μελλοντική συνάντηση ανατροφοδότησης.

ια) ο διαμεσολαβητής τους συγχαίρει για τη συνεργασία και κλείνει το συμβάν  

Τεχνικές της διαμεσολάβησης

 Παράφραση: ο διαμεσολαβητής επαναλαμβάνει με δικά του λόγια αυτό που έχει πει ο δοαφωνών. Επίσηςμ παράφραση χρησιμοποιείται και στην τεχνική της περίληψης πχ  "Με ενόχλησε που με έβρισε και μετά τον έδειρα!" - " Τον έδειρες αφού, όπως λες, στην αρχή σε έβρισε και αυτό δε σου άρεσε"

Αντανάκλαση συναισθήματος: ο διαμεσολαβητής με δικά του λόγια συνοψίζει τα συναισθήματα των διαφωνούντων, πχ "Από τα λεγόμενά σου φαίνεται πως είσαι ενοχλημένος, και, όπως είπες, θύμωσες πολύ"

Χρήση ενθαρρυντικών φράσεων: είναι η χρήση φράσεων ή και κινήσεων (πχ κουνώντας το κεφάλι) που ενθαρρύνουν τον ομιλητή - διαφωνούντα να συνεχίσει να μιλά ή να εξηγήσει κάτι που είπε πχ "για πες μας λίγα περισσότερα σχετικά με αυτό...."

Χρήση ανοιχτών ερωτήσεων: ο διαμεσολαβητής δεν περιορίζεται σε κλειστές ερωτήσεις που η απάντηση είναι μονολεκτική (ναι, όχι, μάλλον, δεν ξέρω κλπ). Οι ανοιχτές ερωτήσεις βοηθούν τους διαφωνούντες να αναπτύξουν τη σκέψη τους και να εκφρασθούν ελεύθερα και ειλικρινά. Πχ αντί της ερώτησης "Ένιωσες θυμό;" ή " Στεναχωρήθηκες;", ο διαμεσολαβητής ρωτά " Πώς ένιωσες;". Επιπλέον, με τη χρήση ανοιχτών ερωτήσεων ο διαμεσολαβητής μπορεί να επιμείνει σε κάποια διευκριινιστική ερώτηση για κάτι που δεν γνωρίζει ή δεν καταλαβαίνει. Πχ "Μπορείς να μας πεις λίγα περισσότερα για αυτό το θέμα;"

Θετική αναπλαισίωση: ο διαμεσολαβητής μεταφέρει την κατάσταση σε πιο θετικό πλαίσιο, αναπλαισιώνει θετικά εάν και εφόσον παρατηρεί κάτι θετικό. Πχ "Παρατηρώ ότι και οι δυο έχετε αρχίσει να γελάτε με αυτό που έγινε, που σημαίνει ότι ο θυμός σας άρχισε να υποχωρεί", "Το γεγονός ότι και οι δυο συμφωνήσατε να βρεθείτε σε αυτή τη συνάντηση, δείχνει μια καλή θέληση και από τους δυο για να λυθεί η διαφωνία"

Περίληψη: ο διαμεσολαβητής λέει περιληπτικά και συνοπτικά ό,τι έχει ειπωθεί στη συζήτηση, δηλασή τις περιγραφές των διαφωνούντων για το συμβάν, τα συναισθήματά τους ή τις απόψεις τους κλπ και μετά ρωτά τους διαφωνούντες αν συμφωνούν με αυτά που είπε ή θέλουν να συμπληρώσουν κάτι.

Κατάλληλη γλώσσα σώματος: αφορά το σύνολο της στάσης των διαμεσολαβητών κατά τη διάρκεια της διαμεσολάβησης.Ο διαμεσολαβητής δεν πρέπει να δείχνει ότι βαριέται που βρίσκεται εκεί. Καλό θα είναι να διατηρεί καλή οπτική επαφή με τους διαφωνούντες, να δείχνει ήρεμος και να  μην έχει αμυντική στάση (πχ τα χέρια σταυρωμένα)

Δημιουργία εναλλακτικών λύσεων: ο διαμεσολαβητής παροτρύνει τους διαφωνούντες να σκεφτούν δυο-τρεις ή και περισσότερες λύσεις,με σκοπό να δουν ότι στη διαφωνία δεν υπάρχουν μόνοδρομοι, και να μπορούν έτσι να διαλέξουν την κοινή λύση και την εναλλακτική μέσα από άλλες παρατηρώντας τα θετικά και τα αρνητικά ώστε να συμφωνήσουν σε λύση ωφέλιμη και για τις δυο πλευρές 

Πρωτόκολλο ειρηνικής επίλυσης διαφορών και μη χρήσης βίας

  

Πρόκειται για συμφωνία μεταξύ των μαθητών για να προωθηθεί η πρόταση της ειρηνικής επίλυσηςτων διαφορών μεταξύ των μαθητών. Το πρωτόκολλο προκύπτει από πρωτοβουλία των ίδιων των μαθητών. Συντάσσεται και επικυρώνεται από τους ίδιους. Είναι ανοιχτό σε εμπλουτισμό και με άλλες προτάσεις που μπορούν να προκύψουν.

Οι βασικές αρχές του συμφωνητικού/πρωτοκόλλου είναι:

• Όταν βρισκόμαστε στο σχολείο είναι καλό η συμπεριφορά μας να είναι η αρμόζουσα και να μην υπερβαίνουμε τα όρια. Μην ξεχνάμε πως η ελευθερία καθενός σταματά εκεί που ξεκινά η ελευθερία του άλλου.
• Μέσα στην τάξη θέλουμε όλοι μας να υπάρχει κλίμα εμπιστοσύνης και να γίνει πιο ουσιαστικός ο δεσμός μεταξύ των συμμαθητών.
• Όλοι οι μαθητές θέλουμε να συνεργαζόμαστε και να βοηθάμε ο ένας τον άλλο όπου είναι δυνατό. Έτσι, όλο το τμήμα, όλες οι τάξεις και όλο το σχολείο μπορούν να έχουν ενότητα κι αλληλεγγύη.
• Είναι πολύ σημαντικό να αποδεχόμαστε με σεβασμό τη διαφορετικότητα.
• Προτιμάμε τις ομαδικές δημιουργικές δραστηριότητες παρά τη συμπλοκή και τη βία.
• Οι σχολικοί διαμεσολαβητές είναι στη διάθεσή μας για οποιαδήποτε συμβουλή, πρόταση ή βοήθεια.
• Απαγορεύεται η άσκηση οποιαδήποτε μορφής βίας μεταξύ των μαθητών.

Εφαρμογή προγράμματος ειρηνοποιών

Το πρόγραμμα εφαρμόζεται σε συνεργασία μεταξύ μαθητών και δασκάλων.Χρησιμοπποιούνται μπλούζες. σήματα κλπ. Επίσης και το ημερολόγιο καταγραφής. Κάθε δυο μέρες αλλάζουν οι δυο σχολικοί διαμεσολαβητές. 

από την ιστοσελίδα της σχολικής συμβούλου